Cenne składniki bioaktywne zawarte w olejach na zimno tłoczonych:

Kwasy tłuszczowe

To jeden z głównych powodów dla których sięgamy po oleje na zimo tłoczone. Istnieją dwie klasy niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych: kwasy tłuszczowe omega-3 (kwas α-linolenowy, ALA) oraz kwasy tłuszczowe omega-6 (kwas linolowy, LA), których to ludzki organizm nie potrafi sam wytworzyć, dlatego też muszą być dostarczane z pożywieniem.

– kwas α-linolenowy, ALA, n-3, C18:3, co oznacza że jego łańcuch zbudowany jest z 18 atomów węgla i zawiera w swojej budowie 3 wiązania podwójne, należy do rodziny omega-3.

– kwas linolowy, LA, n-6, C18:2, co oznacza że jego łańcuch zbudowany jest z 18 atomów węgla i zawiera w swojej budowie 2 wiązania podwójne, należy do rodziny omega-6.

Należy jednak pamiętać, że te niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, dostarczone do naszego organizmu wraz z pożywieniem ulegają pewnym przemianom enzymatycznym, które polegają na wbudowaniu kolejnych wiązań podwójnych.

W wyniku tych przemian powstają inne kwasy, które mają bardzo ważne oraz zróżnicowane działanie na nasz organizm.

Kwas α-linolenowy, ALA

Olejami bogatymi w kwas ALA są przede wszystkim oleje:

• lniany (nawet do 60%),
• z lnianki (do 40%),
• rokitnikowy(24%),
• z nasion malin (30%).

To właśnie z kwasu ALA tworzą się pochodne, jak kwas dokozaheksaenowy DHA oraz kwas eikozapentaenowy EPA, należące do rodziny kwasów omega-3 o działaniu obniżającym ryzyko wystąpienia chorób serca, nadciśnienia tętniczego, rozwoju nowotworów oraz upośledzenie układu immunologicznego. Wpływają też pozytywnie na metabolizm neuroprzekaźników, przez co obniżają ryzyko wystąpienia chorób psychicznych oraz depresji.

Korzystne działanie kwasów omega-3 wynika również z obniżania stężenia triglicerydów w osoczu krwi, głównie przez spowalnianie ich resyntezy w ścianie jelit i wątroby – nawet o 30%, hamują również rozwój choroby niedokrwiennej serca. Działają także przeciwzakrzepowo. Ten mechanizm działania polega głównie na hamowaniu powstania czynników prozakrzepowych (takich jak np. interleukina 1, TXA2) oraz czynnika aktywującego płytki krwi, przez co zmniejsza to ich zlepianie.

Badania wykazały również, że niski poziom omega-3 a wysoki poziom omega-6 w fosfolipidach błon komórkowych mięśni szkieletowych jest ściśle związany ze wzrostem ich oporności na insulinę, co sprzyja rozwojowi cukrzycy typu II.

Kwas linolowy, LA oraz gamma-linolenowy GLA

Warto też zwrócić uwagę na kwas GLA, który jest pierwszym produktem przemiany kwasu linolowego LA i należy do rodziny kwasów omega-6 o wielu prozdrowotnych właściwościach.

Kwas γ-linolenowy (GLA, n-6, C18:3) Ten konkretny kwas możemy znaleźć w wysokim stężeniu w:

• oleju z wiesiołka (7-15%),
• ogórecznika lekarskiego (15-25%),
• konopi siewnej i czarnej porzeczki (15-20%).

Kwas GLA optymalizuje m.in. metabolizm kwasów tłuszczowych i hormonów tkankowych regulujących procesy fizjologiczne. Wspomaga układ krążenia, zapobiega rozwojowi nadciśnienia tętniczego oraz miażdżycy. Pełni funkcję antyoksydacyjną, pozbywa się wolnych rodników, dzięki czemu spowalnia procesy starzenia się organizmu. Wpływa również pozytywnie na układ nerwowy, poprawia funkcje komórek nerwowych oraz wykazuje działanie neuroochronne.

Sterole

Sterole stanowią jedną z najważniejszych grup wśród steroidów. Roślinne sterole czyli fitosterole naturalnie występują w formie wolnej lub zestryfikowanej, gdzie stanowią składniki roślinnych błon komórkowych. Do fitosteroli zaliczyć możemy sterole (związki nienasycone) oraz stanole (związki nasycone).

Największe ich ilości występują w niektórych olejach na zimno tłoczonych, takich jak:

• rzepakowy (769-1130 mg/100 g oleju),
• olej z pulpy rokitnika(880 mg/100 g),
• olej lniany (689 mg/100 g),
• znacznie mniej znajdziemy go w oliwie (189-256 mg/100g).

Warto zaznaczyć że proces rafinacji lub hydrolizy termicznej mogą powodować straty steroli nawet o 20%.

Wiele badań nie pozostawia złudzeń, że sterole są dla naszego zdrowia bardzo wskazane. Posiadają zdolność obniżenia frakcji LDL we krwi, wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwnowotworowe, przeciwwrzodowe. 

Tokoferole

Tokoferole są to naturalne przeciwutleniacze, które występują w olejach w bardzo zróżnicowanej ilości. W zależności od ich formy (alfa, beta, gamma, delta) wykazują różną aktywność przeciwutleniającą.

Witamina E bierze udział w przekazywaniu impulsów elektrycznych w komórce, działa na aktywność enzymów np. kinazy białkowej.

W przypadku niektórych chorób, takich jak nowotwory, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, miażdżyca lub inne choroby układu krążenia zapotrzebowania na tokoferole może wzrastać.

Poniżej tabelka z zawartością poszczególnych form tokoferoli w olejach na zimno tłoczonych:

Można zaobserwować, że główną formą tokochromanolową obecną w olejach na zimno tłoczonych jest forma γ-tokoferol. Warto wspomnieć jeszcze, że jako jeden z nielicznych olej z pestek czarnej porzeczki zawiera formę β-tokoferol.

Skwalen 

To substancja o bardzo silnym działaniu przeciwutleniającym, która to działanie zawdzięcza zawartości sześciu jednostek izoprenowanych. Chemicznie jest to węglowodór izoproneidowy.

Skwalen pełni w organizmie m.in. rolę prekursora w procesie syntezy cholesterolu, kwasów tłuszczowych, hormonów steroidowych oraz witaminy D. Dodatkowo wspiera transport tlenu do komórek oraz wspomaga usuwanie z organizmu ksenobiotyków.

Warto wiedzieć, że skwalen jest również naturalnym składnikiem lipidowym skóry charakteryzującym się działaniem przeciwbakteryjnym, przeciwgrzybiczym. Dodatkowo chroni naszą skórę przed peroksydacją lipidów następującą przez ekspozycję na promienie ultrafioletowe.

Ten związek możemy znaleźć głównie w oleju z amarantusa (2,2-8%), oliwie (0,7%) oraz w oleju z pestek dyni (0,9%).